Αγιολογικά

Γεννήθηκε κατά τον 15ο αιώνα. Μεταβαίνει στο Άγιον Όρος όπου ασκητεύει στην Ιερά Μονή Παντοκράτορος, την οποία εγκαταλείπει για να συμπεριληφθεί στη συνοδεία του αγίου Ιακώβου του Νεομάρτυρα, ο οποίος μόναζε σε μία τοποθεσία πάνω από τη Μονή Ιβήρων, στο μονύδριο του Τιμίου Προδρόμου. Το 1518 ο άγιος Ιάκωβος με την συνοδεία του εγκαταλείπει την Σκήτη του Προδρόμου και κατέφυγε στα ενδότερα του Άθωνος. Μετά από οπτασία όμως αποφασίζει να εξέλθουν από το Άγιον Όρος. Έτσι, διερχόμενοι από την περιοχή της Θεσσαλονίκης και την Θεσσαλία, εγκαθίστανται τελικά στη μονή του Τιμίου Προδρόμου, στη Δερβεκίστα της Αιτωλίας, όπου διέμειναν για έναν χρόνο. Ο άγιος Θεωνάς, ως ο πιο πιστός και καλύτερος μαθητής του αγίου Ιακώβου, στέλνεται στον Επίσκοπο Άρτας Ακάκιο, προκειμένου να εξασφαλίσει γράμμα για την απρόσκοπτη πνευματική εργασία στους Χριστιανούς της περιοχής. Επειδή όμως ο άγιος έγινε σύντομα λαοφιλής, ο Άρτας Ακάκιος τον φθόνησε. Τον διέβαλε μάλιστα στους Τούρκους ως επαναστάτη και ο μπέης των Τρικάλων τον συνέλαβε και τον έκλεισε σε φυλακή στα Τρίκαλα για 40 ημέρες. Την 1η Νοεμβρίου του 1519 ο άγιος Ιάκωβος και δύο μαθητές του, αφού βασανίσθηκαν φρικτά στο Διδυμότειχο και στην Αδριανούπολη, απαγχονίστηκαν. Μετά τον θάνατό του, ο άγιος Θεωνάς με τη συνοδεία της Δερβεκίστας εγκατέλειπουν τη μονή και επιστρέφουν στο Άγιον Όρος, στην Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας. Από κει, το 1522 αναχωρούν από τη Σιμωνόπετρα και με τα άγια λείψανα των τριών Νεομαρτύρων έρχονται στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης. Εγκαταστάθηκαν στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας, το οποίο τότε ήταν ερημωμένο και πολύ μικρό. Ο άγιος Θεωνάς γίνεται ηγούμενος της Μονής ως το 1535, οπότε ανεβαίνει στον μητροπολιτικό θρόνο της Θεσσαλονίκης. Εκοιμήθη το 1542.